Eskişehir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün 28 Şubat 2025 tarihinde ETİ Arkeoloji Müzesi'nde düzenlediği "Emilie Haspels'in Gözünden Dağlık Frigya 1937-1958" adlı fotoğraf sergisi Frig Vadisi’nin tarihine ışık tutuyor.
Ülkemizde Kütahya, Afyonkarahisar, Eskişehir üçgeninde ‘‘phrygia Epiktetus’ ’(Küçük Frigya) dağlık yerleşimi olarak tanımlanan bölge bugün ‘‘Frig Vadisi’’ adıyla anılmaktadır.
Eskişehir çevresinde Hitit ve Frig uygarlıklarının beş bin yıldan daha eski irili ufaklı yerleşimleri, kaya anıtları, rampalı yollar, kayalara oyulmuş merdivenler, anıtsal ölçekli kaya sarnıçları, silolar, merdivenlerle inilen gizli geçitler, kaya fasadları, idollü-basamaklı altarlar ve nişlerden oluşan kült anıtlar ve kaya mezarları yer alıyor.
Frigya’nın iki önemli merkezi vardı. Biri siyasi bir merkez olan Gordion, diğeri ise dini merkez durumundaki Midas Şehri (Yazlıkaya). Hititlerden sonra Frig kenti olarak gelişen Yazılıkaya’da, Frig kültürüne ait kale duvarları, yerleşim yerleri, kaya kabartmaları, kaya anıtları, su sarnıçları, sunak yerleri, karlıklar, kaya mezarları, basamaklı anıtlar, nişler, antik yollar olmak özere birçok eser bulunuyor. Bunlar doğa koşullarından dolayı yıpranmış olsalar da günümüze ulaşmışlardır.
Friglerin, ana tanrıçası Kybele’ye adanmış, açık hava tapınakları, sunakları ve kaya mezarları ile savunma barınma amaçlı mağaralar, Frig Vadisi’nde en çok göze çarpan eserler arasında. Doğal kaya yapısı ve çam ormanlarıyla Frig Vadisi adeta tarih, doğa ve insan sevgisinin, iç içe geçtiği uygarlıklar mozaiği halindedir.
Frig dönemi kaya anıtlarının en özgün örneklerinin yoğun bir şekilde yer aldığı Dağlık Frigya Bölgesi, Frig uygarlığının dini ritüellerine ve sosyal hayatına ilişkin izler barındırması nedeniyle evrensel değer de taşımaktadır.
UNESCO Dünya Miras Merkezi tarafından yapılan değerlendirme sonucunda Dağlık Frigya Bölgesi’nin UNESCO Dünya Miras Geçici Listesine kaydedilmesi uygun görülmüştür.
Frig Vadisi’nin canlandırılması ve turizme kazandırılması amacıyla, Bakanlar Kurulu kararıyla kurulan; Eskişehir - Kütahya - Afyonkarahisar illerini kapsayan, Frigya Kültürel Mirasını Koruma ve Kalkınma Birliği’nin Encümen Toplantıları gereği ve Frig vadisinin turizme açılması için, Valilerin ve Turizm ve Kültür müdürlerinin katlımı ile de toplantılar yapıldı. Eylem planları hazırlandı ama Frig Vadisi arzu edilen boyutta turizme kazandırılamadı.
Frig Vadisi'nin canlandırılması ve turizme kazandırılması amacıyla da 2009'da Bakanlar Kurulu kararıyla kurulan Frigya Kültürel Mirasını Koruma ve Kalkınma Birliği (FRİGKÜM) bölgedeki tarihi, kültürel, jeolojik, doğal güzellikleri bütünlük içinde yürüyerek ayrıca bisikletle keşfetmeyi sağlayacak projeyi hayata geçirdi. Ancak proje yeteri kadar verim alınamadı.
Öte yandan Friglerin yaşadığı bölgeler ve özellikle de kültürü, pek çok araştırmacı tarafından incelendi. Ancak yeteri kadar ilgi görmedikleri gibi araştırma sonuçlarına da istenen düzeyde sahip çıkılmadı.
Bu araştırmacılardan biri de Sayın Nadir Yaz’dır. 1999 Mart ayından itibaren, Eskişehir merkez olmak üzere Çorum’dan, Balıkesir’e kadar 22 ili gezerek, Frig uygarlığının izlerine ulaşmaya çalıştı. Uygarlığın Batı’dan değil, Asya’dan dünyaya yayıldığının belgelerini, "Bir Rüyadır Anadolu Adlı " eserle ortaya koydu. Ancak araştırmasına ilgiler gerekli ilgiyi göstermedi.
Öte yandan Frigya vadisinin, fiziki yapısı mutlaka korunmalıdır. Bu bölgedeki yerleşim alanlarındaki yapılaşma, bölgenin tarihi dokusuna ve frig mimarisine uygun olarak gerçekleştirilmesi sağlanmalı, takibi ve denetimi de sürekli hale getirilmelidir.
Frigya Bölgesi ile ilgili gelişmelerin, hızını ve niteliğini doğru kavramak, bölgenin geleceğini de doğru yönlendirmek için, bir "MASTER PLAN" mutlaka hayata geçirilmelidir. Bölge için yapılacak "MASTER PLAN" hem bölge hem de bölge dışından gelecek yatırımcı ve ziyaretçiler için de rehber olacaktır.
FRİG vadisi ile ilgili, Turizm Master Planı çalışması yapılması konusunda yeterince hemfikir olan Eskişehir, Afyonkarahisar ve Kütahya illeri, çeşitli vesilelerle bunu dile getirmelerine rağmen, beklenen somut bir gelişme olmadı. Master Plan çalışmaları, bir an önce FRİGKÜM tarafından ele alınarak hayata geçirilmelidir..
Frigya Vadisi’nin, ulusal ve uluslararası alanda tanıtılması için, çeşitli etkinlikler yanında, tanıtım kampanyaları da düzenlenmelidir. Örneğin Eskişehir Afyon ve Kütahya da sivil toplum örgütlerinin katılımı ile frig vadisini de içine alan ulusal ve uluslararası arenaya hitap edecek etkinliklerle festivaller düzenlenebilir. Bu festivallerde, bölgesel kültürel de sergilenebilir.
Frig bölgelerdeki yerel değerlerin, turizme kazandırılması veya yerleşim alanlarındaki kültür değerlerinin, bölgenin ekonomisinin motoru olabilmesi için, bilinçli bir tespit, eğitim ve geliştirme çalışması şarttır. Çünkü bölge halkına rağmen frig Vadisini turizme kazandırmak mümkün değildir.
Frig Vadisini, ”DOĞA TURİZM” açısından ideal bölgedir. Frig Vadisi’nin ülke ve Eskişehir ekonomisine kazandırılması için her kesim elini taşın altına koymalı. Üzerlerine düşen görevleri de imkânları ölçüsünde yerine getirmelidir.
Ayrıca Frig Vadisi ile ilgili öneriler dikkate alınmalı, bu alanda araştırma yapan kişi/kişilere, destek verilmeli, Friğ Vadisi ile ilgili çalışmalar kamuoyu ile paylaşılmalıdır. En önemlisi de Frig Vadisi’nde ulaşım, konaklama ve benzer alanlarda projeler üretilerek hayata geçirilmelidir.
